N P z J N

Referat Dżastinki i Domi



OKRES   PRENATALNY

Rozwój prenatalny-
Rozpoczyna się w momencie zapłodnienia i trwa do porodu. Dzielimy go na trzy trymestry po trzy miesiące. Wyróżniamy w nim trzy okresy:
*zygoty (od zapłodnienia do 2. tygodnia)
*embrionu ( od 2. do 8.tygodnia)
*płodowy (od 8. tygodnia do porodu)

Początek istnienia
Życie dziecka zaczyna się od jednej komórki mniejszej niż kropka na końcu tego zdania. Zapłodnienie polega na połączeniu żeńskiej i męskiej komórki płciowej. Podczas zapłodnienia plemnik przebija błonę otaczającą komórkę jajową i jego jądro łączy się z jądrem komórki żeńskiej. Tak powstaje komórka zwana ZYGOTĄ.  Następnie błona komórkowa nabrzmiewa, nie dopuszczając  już innych plemników. Samo jajo przesuwa się jajowodem do macicy gdzie następuje implantacja.  Podczas wędrówki dzieli się najpierw na dwie komórki, potem na cztery, osiem itd. Do macicy dociera złożone ze 100 komórek.

Wędrówka plemników
Kiedy jeden plemnik dostanie się do komórki jajowej to inne plemniki nie mogą już tego dokonać. Ten obraz pokazuje, że plemniki próbujące penetrować warstwę przejrzystą, są zatrzymywane jeśli jednemu z nich udało się wcześniej zapłodnić komórkę jajową.

Zapłodniona komórka
Piękno życia w pierwszym okresie rozwoju -  Moment połączenia się komórki jajowej z plemnikiem stanowi początek długotrwałego procesu rozwoju człowieka. Gdy połączą się chromosomy pochodzące od ojca i matki, powstaje absolutnie unikalna  istota ludzka.Dalsze kształtowanie się polega jedynie na wzroście
i dojrzewaniu.

W prenatalnym okresie rozwoju człowieka wyróżniamy  trzy trymestry (każdy po trzy miesiące) lub 3 okresy:
•      zygoty (od zapłodnienia do 2. tygodnia)
•      embrionu ( od 2. do 8.tygodnia)
•      płodowy (od 8. tygodnia do porodu)

Pierwszy trymestr
To okres najbardziej intensywnego rozwoju. Z zapłodnionej komórki jajowej powstaje istota przypominająca wyglądem miniaturowego człowieka ze wszystkimi zaczynającymi funkcjonować narządami wewnętrznymi. Rozwój przebiega pod wpływem genetycznie zakodowanego porządku i wzorca.



•    19 dzień tworzą się oczy
•    20 dzień kształtują się zawiązki mózgu i układu nerwowego
•    28 dzień można rozpoznać soczewkę oka
•    21 dzień pracuje serce  a 4 dni później rytmicznie bije
•    3 tydzień powstają zaczątki 33 kręgów
•    4 tydzień  pojawia się jama ustna, zawiązki narządów wewnętrznych, kończyn, oczu, uszu i nosa
•    5 tydzień
•    są zawiązki dłoni, stóp, gruczołów rodnych oraz narządów płciowych
•    powstaje przegroda  moczowo-odbytowa, przegrody w sercu, błony oddzielające   serce, płuca, trzewia, tkanka chrzęstna szkieletu i tkanka mięśniowa
•     głowa powiększa się  „twarz” nabiera wyraźniejszych kształtów. Dziecko osiąga ponad     1 cm długości
•    6 tydzień
•    kostnienie płaskich części czaszki 
•    tworzą się zawiązki palców dłoni i stóp  oraz zębów, w zawiązku oka powstaje barwnik,  wytwarza się podniebienie i przewód nosowo-łzowy,
•    wątroba wytwarza komórki krwionośne
•    powstają jelito ślepe, wyrostek robaczkowy, rozgałęzienia oskrzeli oraz mięśnie przepony, grzbietu, brzucha i kończyn
•     ustala się gonadalność płciowa
•    7 tydzień
•    tworzą się wargi i zawiązek języka, zaczyna zarastać podniebienie
•    otwierają się przewody nosowe,  powstają kanały półkoliste ucha
•    oddzielają się od siebie drogi moczowe i płciowe oraz przewód pokarmowy
•    pranercza oczyszczają krew z produktów przemiany materii
•    żebra i kręgi kostnieją
•    rozwijają się rączki i nóżki
•    dziecko w 7 tygodniu życia ma długość  16-20mm      
•    8 tydzień
•    głowa stanowi połowę długości ciała
•    gałki oczne się poruszają , nabierają pigmentu, kształtują się powieki i przegrody zewnętrzne nosa (dwie dziurki)
•    na dłoniach pojawiają się linie papilarne, następuje rozwój gruczołów dokrewnych (grasicy, tarczycy, nadnerczy) oraz kubków smakowych
•    powstają błony mięśni gładkich oraz liczne punkty kostnienia, serce wykazuje typowe fazy.
•    U dziewczynek rozpoczyna się formowanie łechtaczki a u chłopców moszny

OKRES PŁODOWY
    Dziecko jest coraz bardziej aktywne i przejawia indywidualne cechy                   w wyglądzie i zachowaniu.

•    9 tydzień
•    plecy częściowo się wyprostowują
•    doskonalą się zewnętrzne części narządu  płciowego,  grubieje skóra i mięśnie, na skórze zaczyna wyrastać meszek płodowy tzw. lanugo
•    tworzy się tęczówka, powieki przykrywają oczy, powstają zawiązki paznokci
•    gruczoł przysadkowy wydziela hormon gonadropinę 
•    10 tydzień
•    dziecko przybiera na wadze
•    zarasta podniebienie; ślimak i narząd słuchowy ucha
•    płuca i trzustka kończą swoją morfogenezę
•    pęcherzyk żółciowy produkuje żółć
•    szpik podejmuje funkcję krwiotwórczą
•    główka cały czas rośnie
•    a jego wielkość wynosi 3 cm
-  10 tyg. dziecko poprzez łożysko nieustannie zasilane w pokarm potrafi już krzywić się a nawet uśmiechać
•    11 tydzień
•    dziecko ma 6,5 cm wzrostu waży 9,5 grama
•    część narządów się kształtuje
•    np.  struny głosowe inne  doskonalą budowę  jeszcze inne rozpoczynają funkcje np. trzustka wydziela insulinę do krwi
•    serduszko bije z prędkością 140 uderzeń na minutę 
•    skóra na ciele kończy się formować
•    12 tydzień
•    powstaje otwór odbytowy
•    gruczoły wydzielające ślinę
•     żebra i kręgi ulegają  intensywnemu kostnieniu
•     nerki produkują mocz wydalany do płynu owodniowego
•    kora nadnerczy wydziela hormony
•     dziecko ma około 6,5 cm i waży 150 gram


Drugi trymestr
Zakończyła się organogeneza. Następuje intensywny wzrost oraz duże tempo rozwoju układu nerwowego, przejawiające się w doskonaleniu się motoryki. 
Jest to okres osiągnięcia przez mózg pełnej liczby neuronów  oraz ich intensywnego rozwoju; Następuje mielinizacja  czyli tworzenie się otoczki tłuszczowej wzdłuż włókien nerwowych w rdzeniu kręgowym. Dziecko rośnie dynamicznie i dojrzewa jego psychika

Czwarty miesiąc rozwoju
•      Następuje intensywny przyrost długości ciała  dziecko waży 20 dag i mierzy 25 cm             Główka nadal zajmuje 1/3 długości ciała.
•      Zwiększa się ilość płynu owodniowego który zapewnia:
    utrzymanie stałej temperatury
     łagodzi wstrząsy i skutki urazów fizycznych matki
    pozbawia dziecko poczucia ciężaru
    dostarcza wody i składników odżywczych
    picie płynu ćwiczy mięśnie potrzebne do pobierania pokarmu, pobudza produkcję kwasów i enzymów trawiennych.
 
Właśnie w tym okresie matka może zacząć odczuwać ruchy dziecka  jako bardzo delikatne muśnięcia
•      Mózg dynamicznie dojrzewa na jego powierzchni pojawiają się bruzdy i zwoje
•      Uformowany jest móżdżek
•      Powstają ciągle nowe połączenia nerwowe
•      W przedniej części kory mózgowej tworzy się mapa  ruchowa i czuciowa ciała
•      Narządy wykonują wiele funkcji, np. serce przepompowuje dziennie ok. 30 litrów krwi, tarczyca asymiluje jod,  i wydziela tyroksynę organizm syntezuje białka.
•      Na palcach powstają poduszeczki dotykowe oraz linie papilarne

Piąty miesiąc rozwoju
Mama może powiedzieć kiedy dziecko śpi, ma czkawkę, kopie, obraca się,  przeciąga, szuka wygodnej pozycji,
•      Dziecko osiąga około 30 cm wzrostu i wagę 40 dag.
•      Widoczny jest porost włosów, brwi i rzęs, pojawiają  się paznokcie               
•      W mózgu uwidoczniają się bruzda czołowa, ciemieniowo-potyliczna i ostrogowa oraz spoidła
•      objętość głowy wypełnia głównie jej neuronalana substancja
•      Aktywność dziecka staje się regularna i cyklicznie zmienia się, zauważamy              ( fazy czuwania i snu )
•      Wydyma wargi ćwicząc ruchy ssące
     
Szósty miesiąc rozwoju
•      Proporcje dziecka są zbliżone do tych jakie będą przy urodzeniu
•      Osiąga 35 cm  wzrostu oraz waży do 70 dag
•      Maź płodowa pokrywa obficie skórę.
•      Brak jest nadal tkanki tłuszczowej
•      Szkielet intensywnie kostnieje
•      Magazynowane są substancje potrzebne po urodzeniu  wapń, żelazo, białka i ciała odpornościowe
•      Rosną włosy i paznokcie
•      Dojrzewają narządy wewnętrzne
•      Następuje mielinizacja  mózgowia
•      Gęstnieje sieć wiązań nerwowych
•      Mózg rozwija się i kształtuje swoje funkcje  dzięki ćwiczeniu
•      Tworzą się odruchy bezwarunkowe
•      Otwierają się szpary powiek
•      Dziecko wykonuje wiele ruchów,  ćwicząc mięśnie


Trzeci trymestr rozwoju
Charakterystyczną cechą tego okresu jest wzrastająca możliwość przeżycia dziecka poza organizmem matki. Jeśli urodzi się ono po 28     a przed 36 tygodniem ciąży, nazywamy go wcześniakiem.
•      Cechą tego okresu jest intensywny rozwój tkanki tłuszczowej co prowadzi do podwojenia wagi. Następuje dalsze magazynowanie potrzebnych po urodzeniu substancji.
•      Dziecko pije dziennie około 1 litra płynu owodniowego
•      Zwiększa się powierzchnia kory mózgowej
•      Zachodzi proces uczenia się zapamiętywania nabywania nawyków i preferencji, doświadczenia pierwotnych emocji.

Siódmy miesiąc rozwoju
•      Dziecko osiąga 30 cm wzrostu oraz wagę od 90 do 135 dag
•      Zanika lanugo pozostaje tylko na plecach
•      U chłopców jądra z jamy brzusznej zsuwają  się do moszny
•      Zmniejsza się przestrzeń wokół dziecka
•      Powstają nowe połączenia nerwowe oraz wzorce pamięciowe ruchów
•      Większość odruchów takich jak ssanie, poszukiwanie pokarmu, chwytanie  jest już obecna

Ósmy miesiąc rozwoju
•      Dziecko osiąga wagę 180-220 dag.
•      Przybiera coraz częściej pozycję główką w dół
•      Skóra wygładza się i różowieje a ciało przybiera kształt bardziej zaokrąglony
•      Dojrzewają narządy wewnętrzne zwłaszcza układ oddechowy
•      Pojawiają się różnice lateralne. Półkula lewa odpowiada za prawą stronę ciała, mowę i zwykle jest lepiej ukrwiona

Dziewiąty miesiąc rozwoju
Na 2 tygodnie przed urodzeniem dziecko przestaje rosnąć. Warunki optymalizowania rozwoju dziecka
    Okres przedurodzeniowego rozwoju dziecka wymaga od rodziców podjęcia działań które optymalizują jego rozwój

     Troska o zdrowie dziecka i matki
    Nastawienie na komunikacje z dzieckiem
    Zapewnienie matce dobrego samopoczucia
    Wzmocnienie więzi małżeńskiej

Niezbędne badania
•    Grupa krwi i czynnik Rh
•    Przeciwciała różyczki  i toksoplazm
•    Morfologia krwi oraz badanie moczu
•    Badanie poziomu cukru we krwi
•     USG- jest to badanie pozwalające określić termin porodu, i wykluczyć poważne wady rozwojowe
W czasie trwania ciąży zazwyczaj wykonuje się je trzy razy badanie ultrasonograficzne na jego podstawie można stwierdzić
    Płeć dziecka
    Przybliżony wiek i wagę
    Ruchliwość
    położenie przed porodem
Nieprawidłowości w budowie
    Lokalizację łożyska
    Ilość wód płodowych

        Dzięki połączeniu prezentacji ultradźwiękowej z tzw. Techniką dopplerowską można wysłuchać tętna dziecka już w 6-7 tygodniu od chwili poczęcia a w 12 tygodniu jest rejestrowana czynność serca Serce  4-miesięcznego dziecka

Dzięki badaniu USG
    Urealnia się obecność dziecka
    Następuje skupienie uwagi na dziecku
    Pojawia się przywiązanie i potrzeba komunikacji
    Ustępują obawy związane z ze stanem zdrowia dziecka
    Rozbudza się pragnienie kontaktu

Czynniki zaburzające rozwój
    wady genetyczne
    wirusy, bakterie, pasożyty, promieniowanie toksyny,
    niedotlenienie, niedożywienie,  komplikacje ciążowe,
    stres matki
    alkohol, nikotyna

To czy czynnik stanie się szkodliwy dla rozwijającego się organizmu zależy od:
    Właściwości organizmu matki oraz łożyska
    Okresu rozwojowego w którym dany czynnik zadziała
    Innych czynników działających uprzednio lub w tym samym czasie
    Rodzaju, siły, czasu  działania bodźca uszkadzającego

O czym warto pamiętać !
•      Zadbanie  o odpowiednią ilość odpoczynku i snu
•      Zdrowe  odżywianie dostarczanie odpowiedniej ilości składników pokarmowych
•      Unikanie przebywania w dymie papierosowym
•      Nie stosować żadnych leków nawet na choroby przewlekłe bez konsultacji z lekarzem
•      Dbanie o swoje emocje i myśli
•      Dotleniać organizm spacerując na świeżym powietrzu
•      Przed zajściem w ciążę oraz podczas pierwszego trymestru kobieta  powinna dziennie zażywać kwas foliowy zmniejsza to ryzyko urodzenia dziecka z wadą centralnego układu nerwowego

Komunikacja źródłem radości.  Stosowanie prenatalnej komunikacji jest wyrazem przywiązania rodziców do dziecka. Udowodniono również że w znaczący sposób wpływa na rozwój dziecka.
    wyobrażeniowe myślenie
    pisanie listów,  pamiętnika
    rozmowy
    śpiewanie
    wspólne słuchanie muzyki
    czytanie bajek
    utulanie
    modlitwa

Poród czyli przełom przejścia w nowy świat Proces rodzenia można podzielić na kilka etapów. Przygotowania do niego zaczynają się w organizmie kobiety  i dziecka już w ostatnim tygodniu ciąży. Ostatnim zaś etapem jest pojawienie się  na świecie małego człowieka. Hormony znajdujące się we krwi matki rozluźniają mięśnie i więzadła kanału rodnego, dzięki czemu będą mogły się odpowiednio rozciągnąć i przepuścić dziecko.
Ułożenie dziecka w macicy jest wskazówką gotowości do porodu. W ostatnim miesiącu dziecko obniża się do jamy miednicy matki. Teraz rosnące dziecko zaczyna rozciągać ścianki  macicy. W efekcie podrażnieniu ulęgają jej mięśnie. Jednocześnie stymulowana jest przysadka matki i pobudzona produkcja hormonu oksytocyny,który z kolei powoduje skurcze mięśni macicy.

            PIERWSZY ETAP PORODU
Proces rodzenia dzielimy na trzy etapy . Podczas pierwszego niemal cały wysiłek organizmu kobiety koncentruje się na rozwieraniu się szyjki macicy, która początkowo jest całkowicie zamknięta, osiąga szerokość  10 centymetrów.                                     W tej fazie dziecko leży z głową na piersiach  i w głębiej wsuwa się w jamę miednicy. Znakiem że poród naprawdę się rozpoczął są skurcze które nie znikają i których długość trwania, częstotliwość i intensywność  stopniowo się wzmagają.
Pierwszy okres porodu jest najdłuższy i może trwać kilka godzin. Koniec pierwszego etapu sygnalizuje zwykle odejście wód ma to miejsce gdy płyn owodniowy otaczający dziecko wylewa się na zewnątrz. Czasem jednak zdarza się że wody odpływają wcześniej.

ETAP DRUGI I TRZECI
Podczas drugiego etapu dochodzi do właściwego porodu. Zwykle trwa on około jednej godziny.
Kiedy szyjka macicy osiągnie pełne rozwarcie to, regularne fale, silnych skurczów zaczynają przepływać przez macicę począwszy od jej dna. Ich celem jest spychanie dziecka wzdłuż kanału rodnego w dół.
Każdy skurcz przesuwa dziecko coraz głębiej aż główka stanie się widoczna.   Zewnętrzne ujście pochwy zostaje naciągnięte i główka dziecka pojawia się na świecie. Teraz dziecko przewraca się na bok i ramiona wraz z reszta ciała wyślizgują się na zewnątrz.
Trzeci i ostatni etap to rodzenie łożyska i błon płodowych, które otaczały dziecko.
        W chwili przyjścia na świat dziecko jest pokryte tłustą białą mazią płodową jego skóra sprawia wrażenie szarej. Jednak po kilku minutach od pierwszego wdechu skóra niemowlęcia nabiera zdrowego różowego koloru.                                         
           W większości przypadków pępowina zostaje związana  na supeł i przecięta po podjęciu regularnego oddychania, ale niektórzy lekarze wolą poczekać aż przestanie pulsować.

Okres prenatalny – rozwój zmysłów

Zmysł równowagi

•    Z chwilą gdy dziecko zaczyna wykonywać ruchy, balansując w macicy, a więc bardzo wcześnie, ćwiczy się zmysł równowagi.

•    Podstawą poczucia równowagi są pobudzenia przedsionka w aparacie słuchowym, a jego rozwój datuje się od czasu, gdy zarodek ma 7-17 mm długości.

•    Odruchy błędnikowe występują już w 4. miesiącu płodowym, reakcje związane z działalnością kanałów półkolistych obserwuje się pod koniec rozwoju prenatalnego. Według G. Clauser jako pierwsze odbierane są i rejestrowane przez płód w pamięci zjawiska rytmiczne związane z kolebaniem się w czasie poruszania i chodu matki. Percepcja ich doskonali zmysł równowagi płodu. Dlatego kołysanie dziecka po urodzeniu, dając mu poczucie ciągłości doświadczeń, uspokaja je i rozluźnia. Zapewnienie stymulacji zmysłu równowagi stanowi również czynnik zabezpieczający prawidłowy rozwój dzieci wcześniaczych.

•    Umieszczenie wcześniaków zamiast w tradycyjnych inkubatorach na wodnych poduszkach, dostarczających płynnej amortyzacji, spowodowało, że dzieci przybierały położenie płodowe i zaczynały wykonywać charakterystyczne ruchy. Dzieci te szybciej przybierały na wadze, miały mniejsze trudności oddechowe, rozwój ich mózgów był bardziej efektywny, a stawy pracowały z mniejszym napięciem.

Zmysł dotyku

•    Bardzo wcześnie, bo między 6. a 7. tygodniem, po raz pierwszy nerwy i mięśnie zaczynają pracować wspólnie i możliwe staje się badanie reakcji na dotyk.

•    Dokładne badania nad rozwojem zmysłu dotyku prowadzone były w Departamencie Anatomii w University of Pittsburg School of Medicine od 1932 roku, między innymi przez D. Hookera (1952). Stwierdził on, iż w połowie 7. tygodnia górna warga staje się wrażliwa na dotyk. Lekkie podrażnienie tej okolicy specjalnym włosem powoduje zwrot tułowia.

•    Do 10. tygodnia powierzchnią wrażliwą na dotyk jest okolica szczękowa i żuchwowa. Dziecko przykłada czasem kciuk do warg i na fotografii sprawia to wrażenie, że 7-tygodniowy zarodek ssie swój palec.

•    Około połowy 11. tygodnia rezultatem drażnienia dłoni jest jej zamknięcie. W trzy dni później stymulacja powierzchni ramienia powoduje jego rozciągnięcie i ruch barków, dotknięcie górnej powieki wywołuje skurcz mięśni oczu, a dotknięcie podeszwy - zgięcie paluchów.

•    Około 11. tygodnia w uogólnionej reakcji na dotyk środkowej części twarzy następuje dodatkowo lekki zwrot ud, w zamknięciu dłoni bierze już udział kciuk, a drażnienie okolic brwi wywołuje skurcz mięśni oka. W kilka dni później powierzchnia wrażliwa na stymulację dotykową przesuwa się w dół, do górnej części klatki piersiowej. Można też zaobserwować, że stymulacja jednego miejsca powoduje ciąg reakcji (na przykład drażnienie warg powoduje ich zamknięcie i ruchy połykania, a drażnienie powieki górnej - skurcz oczu i ruch gałki ocznej w dół). I tak dzień po dniu zwiększa się zakres ciała zdolny do odbioru i odpowiedzi na dotyk, a jednocześnie reakcja ta staje się ograniczona do okolicy drażnionej.

•    Skutkiem tego procesu między polową 14. a połową 15. tygodnia prawie cała powierzchnia ciała (z wyjątkiem boku i czubka głowy) jest wrażliwa na dotyk. Zanika prawie całkowicie reakcja uogólniona i seria reakcji w odpowiedzi na jednorazowy dotyk. Odruchy dotykowe stają się ograniczone (na przykład dotknięcie warg powoduje tylko ich zamknięcie). Na miejsce mechanicznych stereotypowych ruchów występuje różnorodna, pełna wdzięku i płynna aktywność płodu. Potrafi on wykonać szereg ruchów potrzebnych mu w przyszłym życiu.

•    W 15. tygodniu pojawia się chwytanie. W 20. tygodniu dotknięcie warg wywołuje ich wysunięcie, w 29. tygodniu zaś ruchy ssania są już dobrze ukształtowane. W miesiąc później język wysuwa się, szukając bodźca dotyka lekko dolnej wargi. Interesujące, że rozwój wielu ruchów dowolnych w życiu pozałonowym przechodzi podobne sekwencje w życiu prenatalnym (na przykład chwytanie zostaje poprzedzone zaciskaniem pięści najpierw bez, a potem z udziałem kciuka). Oczywiście ruchy te angażują funkcje mózgowe, aktywizują mózg do pracy. Tworzą się nowe połączenia między komórkami nerwowymi i powstają wzorce pamięciowe ruchów.

Zmysł smaku

•    Zmysł ten kształtuje się również w okresie prenatalnym. Kubki smakowe zaczynają się rozwijać od 55. dnia życia płodowego i już w 3. miesiącu różnicują podstawowe smaki. W 14. tygodniu dziecko zaczyna połykać wody płodowe w ilości około jednego litra dziennie i od tego czasu jest wrażliwe na ich smak. W 5. miesiącu liczba kubków smakowych oraz gruczołów ślinowych wzrasta i narząd smaku jest funkcjonalnie sprawny. Dziecko posiada wtedy większą powierzchnię odbioru wrażeń smakowych niż dorośli, gdyż kubki rozmieszczone są na całym grzbiecie, dolnej powierzchni i koniuszku języka, na podniebieniu twardym oraz śluzówce warg i szczęk. Intensywność ruchów połykania zależy nie tylko od uczucia głodu, ale i od składu chemicznego wód płodowych.


Zmysł węchu

•    Badania nad zmysłem węchu tuż po urodzeniu wskazują  na wcześniejsze  ukształtowanie tego zmysłu. Dziecko rodzi się ze zdolnością do odróżniania zapachów i reaguje pozytywnie na zapach na przykład wanilii, truskawek, bananów,negatywnie zaś na woń amoniaku, zepsutych jajek lub ryb.

•    Odróżnia również specyficzne komponenty wchodzące w skład mieszanek (na przykład alkohol, ocet, czosnek, anyżek). W kilka dni po urodzeniu noworodek rozpoznaje swoją matkę po zapachu piersi.
Zmysł wzroku
•    Zaczątki oka można zaobserwować bez mikroskopu już w 3. tygodniu życia. Rozwój soczewki kończy się około 7. tygodnia, a szczyt jej dojrzałości przypada na 8. miesiąc życia wewnątrzłonowego, po czym następuje powolna degeneracja tego narządu.

•     Od 16. tygodnia dziecko reaguje na światło słoneczne, odczuwa, kiedy na przykład matka opala się, bo promienie docierają do niego, ale to mu nie przeszkadza, natomiast bezpośrednie oświetlenie brzucha silnym strumieniem światła powoduje odwrócenie głowy, całkowitą zmianę pozycji ciała i zwiększenie aktywności, wskazujące na przestrach dziecka.

•    Eksperymenty związane z zastosowaniem błysku lampy przed brzuchem matki pozwoliły również stwierdzić przyśpieszenie częstości uderzeń serca płodu w końcu 3. miesiąca ciąży jako wyraz emocjonalnej reakcji na zmianę oświetlenia. Podobnie gdy lekarz wprowadza jasno oświetlony fetoskop, płód często odwraca głowę od źródła światła. Zaobserwowano, iż dziecko w 24. tygodniu życia wewnątrzłonowego wykonuje złożone ruchy gałką oczną: patrzy w górę, w dół, na boki.

Zmysł słuchu

•     Już w 3. tygodniu można zauważyć pęcherzyki słuchowe. W 37. dniu ucho wewnętrzne kończy swe formowanie. W 7. tygodniu małżowina uszna ma specyficzny kształt, odziedziczony po rodzicach. Słuch jest zmysłem najlepiej rozwiniętym w pierwszych trzech miesiącach.

•    W chwili urodzenia dziecka ucho jest całkowicie dojrzałe do pracy: część przewodzeniowa narządu słuchu jest funkcjonalnie sprawna, ósmy nerw słuchowy dostatecznie zmielinizowany, słuchowe ośrodki w korze są elektrycznie aktywne.